MAUTUAI
Mau hi chu mizoramin kan ngah ve zawng tak a nia, chi hrang hrang 35 vel lai kan nei niin a hriate chuan an sawi. A hunlai na na chuan mautuai pawh duhtawka ei tur kan nei a, chawhmeh tui tak a lo ni ve bawk nen ei pawh kan ei nasa. Hriselna atana thawhlawk tak a nihna lam eroh kan ngaihtuah lem lova, a hrisel vak pawh kan ring em em chuang lova kan nehsawh ei vel mai mai ni hian a hriat. Awlsam taka kan hmuh theih leh kan local thilte hi chu kan ngaisang vak thin lo ve bawk a ni. Helai vela kan thlai leh thei tharchhuah ang angte hi fere deuh mahse a tharlamin organic farming-a tharte a ni tlangpuia, state dang atanga lak luh eng anga sawngbawl leh engtia rei nge zinkawng a lo zawh tawh tih pawh hriat mang loh ai chuan kan tana hrisel leh tha ber ber a lo ni zawk.
Mautuai hi awihawm lo khawpin hriselna kawngtinrengah a tha niin mithiamte chuan an sawi tlat pek a! Heng an sawi dan thenkhat "The poor man's timber" The green gold" "The plant with thousand faces" tih atangte hian an ngaihhlut zia chu a hriat mai awm e. Japanese ho pawhin "King of forest vegitables" an lo ti ve bawk a ni. Hriselna atana a thatna mithiam ten an sawi hi a tlangpui lo en i la.
1) Lung tana a thatna:
Mautuai hian phytosteron leh phytonutrients a pai tam hle a, hei hian thisen kawng a tifai a. Thau chhe chi LDL cholesterol a tihhniam theih avangin thisen kawnga bal khawn (plaque) insiam tur a veng a, tha taka thisen a kalkual theih avangin thisen sang tur a vengin a tiziaawm a ni. Vitamin K leh potassium a pai tam avangin BP a vawng normal bawk. Mautuai hian lung hriselna atana thawhlawk tak tak a pai tha hle a, thau chhia avanga lung natna chi hrang hrang lakah kan taksa a veng a ni.
2) Ril chakna leh chaw paitawih puitu:
Mautuai hi dietary fiber ah a hausa hle a. Dietary fiber chu thlai atanga ei leh in ka hmuh, kan ril ina a pai tawih emaw a hip ral theih ve loh ho hi a ni. Fiber hian ril a tihriselin a tichak a, kan thil eite thataka min paitawih tirtu a ni. Fiber hi ek khal lutuk tur vengtu a nih rualin inthiar zawh harsa deuh ang chi ek nem pherh deuh tikhaltu leh tihlawm thatu pawh a ni bawk. Tin, dietary fibre hi chawei min tichak tu leh chawei tituitu pawh a ni. Mautuaia awm chlorophyll hian rilpui cancer a veng thlei nia hriat a ni bawk.
3) Taksa tichaktu leh natna vengtu:
Mautuai hi mihring hriselna leh chakna atana tha vitamins leh minerals tintengah a hausa em em a. Carbohydrates, protein leh dietary fiber a pai tam a, vitamin B chi hrang hrang, folate, vitamin A, C, E leh K te a pai tam bawk. Heng a thilpaite hi antioxidant chak ber ber ah te a chang a, natural taka collagen insiam puihin taksa detox a puih a ni. Heng a thil paite hian rilru leh taksa a tichakin a tihrisel a, natna beilet turin kan taksa a tichak bawk.
4) Rihna tihhniamna:
Mautuai hi weight loss na atan pawh a lo tha hle a; fiber a tama calorie a tlem hle thung. Ril a titam harin kaw ruahlaia pum nuam lo tur a veng a. Thisena thau chhia emaw LDL cholesterol a tihhniam theih avangin thau chhia paihna tha tak a ni. Tunlai tawng takin in diet-na tha tak a nih ber chu.
5) Zunthlum nei tan:
Mautuai hian fiber chi khat inulin a pai tam hle a, hei hian kan taksain thlum a lakluh hnathawh a tikhawtlai a, thisena thlum tihhniamna kawngah a puih tih hmuhchhuah a ni. Zunthlum nei tan mautuai ei uar hian a lo tiziaawm thei reng a nih chu.
6) Nachhawkna:
Mautuai hi hmanlai chuan ramhmul damdawi chikhat anga hman niin nachhawkna atante, rul tur leh rannung tur thahna atante an lo hmang thin. Mautuaia awm methanol extract hian nachhawkna tha tak a pechhuak a, tha na leh ruhseh chhawkna atante hman a ni thin.
Mautuai hian tur chikhat Cyanide Taxiphyllin a pai ve a, amaherawhchu, chhum hian a thi veka a hlauhawm lo a ni.
Tlangkawmna:
Mautuai hi Southeast Asian lam hian an ei nasa a, hmasang a ta tawh Chinese ho chuan thlai hrisel tak chikhat anga ngaiin an lo ei nasaa, tun thleng hian an chaw chi hrang hrang ah an telh tam hle a ni. India pawh hi khawvel pumah mau ngah lamah pahnihna lai kan nia, a ramngaw pumpui zau zawng atanga 13% zet hi mauin a tuam a ni. Mautuai pawh hi kum zabi tamtak liam ta atang khan ei leh in ah an lo telh tawh a ni. India ah pawh hmarchhak state lam hian mau kan ngah zuala, a tuai pawh kan ei nasa bik.
Kan chin leh enkawl pawh ni hlei lo hetiang ei tur hrisel lutuk duhtawka ei tur kan han nei hi chu kan vannei ngawt mai. A awm hun chhung lah chu a rei si lova, a vawnthat dan hria leh helama tuite chuan kumtluana ei theih turin a rep emaw a pickle ang zawng te, a tin (canned) leh um (fermented) ang zawngte hian siam hlawm se; chawhmeh tangkai leh hrisel tak a nih piahlamah sum siamna tha takte pawh a nih a rinawm. Amaherawhchu, thil reng reng a lutuk a tha lo ang hian mautuai pawh ei leh lutuk chu a tha bik chuang lo tih erawh kan hriat tel a tha ang.
@ Mafaki Hnialum (Siangzi Nu)