ZUNKAWNG NATNA (Urinary Tract Infection)
- Mafaki Hnialum
Zunkawng natna hi damdawiin min nawr thleng fo thintu leh khawsik thlen thintu lar tak pakhat a ni ve a. Zunkawng han tih hian zun siamtu kal leh zun tlin khawmna phing bakah zun luan kawng hi hetiang hian chihniha then a ni a; zunkawng chung zawk kal leh phing inkar (ureter) leh zunkawng hnuai zawk phing leh serhkua inkar (utethra) tia then a ni. Chaw kawng (gastrointestinal tract) kan tih mai ka atang mawngkua inkar ang lo takin kan zunkawng hi chu a thianghlim (sterile) hi a nihphung tur a ni a. Zunkawng hnuailam serhkaw bul velah erawh hi chuan Bacteria an awm ve thina, a tam viau emaw an han lut chho te a nih ngawt loh chuan natna an thlen lem lo a ni. Zunkawng natna lo awm chhan natna hrik luh dan hi zun kawng hnuailam a inhawnna atanga lut chho (Ascending Infection) a ni tlangpui a. Hetianga natna hrik a luh chhoha zunkawnga bu an han khuar hian lawngte siamin hnaite a lo awm a, zunkawng natna "Urinary Tract Infection" nei kan lo ni ta thin a ni.
Zunkawng na hi phing hnuai lam (urethra) ah hian a tam zawk a. Natna hrikin phing chunglam a han thlen chhoh a kalte a khawih chinah chuan kal natna chikhat Acute Pyelonephritis neih theih a ni a. Kal a lo vungin a hnathawh a tibuai a, uluk taka enkawl dam vat loh phei chuan kal a chhiat phah hlauh thei a ni. Kal tel lovin hun rei lo te pawh kan dam thei si lova, Dialysis tih leh kal thlak namen lo zia kan hria a, chutiang a thlen loh na tur chuan kan fimkhura kan inenkawl uluk a ngai hle a ni.
1. A lo awm chhan:
Zunkawng na hi mipa aiin hmeichhiain an nei nasa zawk a, hei hi an pianphungin a zir vang a ni awm e. Mipa aiin hmeichhe zunkawng hnuai zawk urethra hi a tawi zawka, natna hrik a lut awlsam bik a ni. Tin, zun kua leh mawngkua a inhnaih bik avangin inthiar zawh mawng sil velah ek-a natna hrik awm a lut chho hma bik bawk. Chaw kawnga natna hrik awm thin E. Coli an tih hi ek-a a lo tel chuan inthiar zawh mawngsil vel ah awlsam takin zunkawnga hui luh theih a nia, he natna hrik hi zunkawng natna thlen tamtu ber a ni bawk. Sex hman avang te, thi hul hnua hormone tlemin serh vel a tihdanglam avang te leh thi neih bawr vela kap vel a hnawn thin vangte pawh a ni bawk ang. Mipa leh hmeichhiaah zunthlum avang te, zunkawnga lungte a awm avang te, taksain natna hrik a do theihna (immunity) chak loh avang te leh tui in tam loh avanga zun a lo tlemin zunkawng a bawlhhlawha, natna hrik kai a awlsam bawk. Tin, zunkawng pianphung fel lo leh harsatna dang avanga zunkawng siamchawp ngaiah te zunkawng lawng leh hnai hi neih a awmsam a. Zai leh engemaw avanga zunsiak a tul hian zun siakna (catheterization) chhehvelah zunkawng na hi neih a awlsam hle a, zun siak reng ngaite hi zunkawng natna hian a belhchhah duh hle. Zunkawng hi natna hrik lakah a sensitive em avangin zunsiak hi a thianghlim theiang ber (strictly aseptic technique) a tih tur a ni.
2. A lanchhuah dan:
1. Zun zawnga serh na, zung zo thei lo, zunchhuak renga inhriatna te, Mizo tawnga zun-in kan tih mai hi zunkawng hnuai zawk (urethra) natna lanchhuah dan tlanglawn tak a ni.
2. Dul lai hnuai zawn (pang) na, mipaah chuan mawngbawr vel na a awm duh bik.
3. Zun rawng danglam; sen deuh emaw nu deuh phut.
4. Zuna thisen leh hnai tel.
5. Zun rim danglam emaw, rim chhe tak.
6. A nasat tawh chuan khawsik sang tak leh tlun a awm thei.
6. Luak chhuak, chau leh nguai.
7. Phing lawng (cystitis) hi a nat dan a hreawm duh hle a. Lai hnuai leh mangbawr vel a tham na ut ut thin.
8. Kal leh kal hrui vel a nih chuan naknem thla leh kawng a na thei hle bawk.
3. Investigation:
Mi thenkhatah chuan zunkawng na hi a nasat lutuk hma chu hriat lem loh in a lo awm ru reng thei a, na leh khawsik pawh nei lovin hun engemaw chen an awm thei a ni. Zun exam hi a hriatchhuah dan awlsam deuh ber chu a ni a. Zunkawng na nei rei tawh leh dam har deuhah chuan a damdawi ngeih zawng zawnna atan zuna natna hrik kuihtiah (urine culture) te pawh an ti bawk thin. Zunkawnga thil fel lo leh danglam hriatchhuahna atan X-Ray leh Ultrasound tih a tul thei bawk. Phinga lungte awm leh harsatna dang enfiah turin phing enna (Cystoscopy) hmanga en theih a ni bawk. Zun exam tur kan lak dawnin zing zun lak hi duhthusam a nia, zun rawn luang tan tir leh a tawp lam la lovin zun laihawl lak thin tur a ni.
4. A enkawl dan:
Zunkawng natna enkawl dan ber chu a thlentu natna hrik tihlumtu tur antibiotics lak a ni a. Khawsik leh na te a awm tel chuan nachhawkna lak pawh a tul thei bawk. Antibiotics hian mi a tih chauh ve theih avangin vitamine lak tel a ngai fo a, damdawi dangin pumpui a khawih chhiat tur venna atan pum damdawi lak pawh a tul thei bawk. A nasat deuh phei chuan damdawi hi a ei mai a tawk lo a, injection lak leh damdawiina awm a tul thin. A enkawlna damdawite hi rinthua ei mai lovin Doctor rawn tur a nia, an chawh angin a course kima ei ngei tur a ni. Damdawi ei mumal loh avangin drugs resistance (ngaia neih) a awm thei a, antibiotics nazawngin mi a tihdam theih thin loh avangin damdawi ngeih tur zawnna atan urine culture tih a ngai fo reng a ni.
5. A inven dan:
Zunkawng na pawh hi inven leh fimkhur theih chin a awm ve tho a, a awm chhan kan sawi atangte khian a inven dan pawh engemawchen chu a hriat theih mai awm e. Hmeichhe tan inthiarin mawngsil fimkhur tur a nia, hmalama hui chho lovin hnunglama hui thlak thin tur a ni. Tui in tam a pawimawh hle bawk a, nitin 2 ltrs. tal in tur a ni. Kap vel hnawng chepchupa dah leh thawmhnaw tawt tak hakte pawh tih loh a tha. Kan taksain natna a do theih nan ei leh in kan uluk a pawimawh a, thlai hring tharlam leh thlai hel ei chi te ei tam tur a ni. Zunsiak ngai kan nih chuan thianghlim leh fimkhur taka a thiamte chauh siak tir tur a ni a. Nitin catheter care antiseptic solution betadin ang chi hmanga tih thin tur a ni. Serh vel pawh tihfai tel tur a nia, zun siakna pipe hi a chhuak zawngin a pawnlam 2-3 Inch. thleng hruk tel thin tur a ni.